Διαταραχές στην ανάγνωση

Γράφτηκε από τον/την Ζωή Κρόκου

(Εισήγηση στο: ?Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες και Ανάγνωση- Δημιουργία εκπαιδευτικού/ υποστηρικτικού υλικού?. Ερευνητικό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε από το εργαστήριο Ψυχολογίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Ε.Κ.Π.Α.).

Ανάγνωση

Η ανάγνωση αποτελεί τον κυριότερο τρόπο μάθησης και απόκτησης γνώσης. Η ανάγνωση είναι μια δομημένη σύνθεση δύο λειτουργιών: της αποκωδικοποίησης και της κατανόησης. Θεωρείται μια γνωστική λειτουργία και μια διαδικασία επεξεργασίας πληροφοριών. Είναι ένα γνωστικό έργο, η διεκπεραίωση του οποίου απαιτεί αυξημένο βαθμό γνωστικής εγρήγορσης (Πόρποδας, 2002).

 

Δυσκολίες αποκωδικοποίησης

  • Φωνολογική ενημερότητα

    • Αντιστοίχιση γράμματος με το συγκεκριμένο ήχο

Στρατηγικές ενίσχυσης της φωνολογικής ενημερότητας

Διάκριση φωνημάτων, διάκριση συλλαβών, ομοιοκαταληξία

Δυσκολίες στο λεξιλόγιο

(γλωσσικό υπόβαθρο, λεξιλογικός πλούτος, κοινωνικοπολιτιστικό/ οικονομικό περιβάλλον, φυσιολογική νοημοσύνη)

Στρατηγικές ενίσχυσης λεξιλογίου

  • Χρήση λεξικού

  • Ερμηνεία της άγνωστης λέξης

  • Αναζήτηση αντιθέτων ή/και συνωνύμων

  • Συζήτηση και παρεμφερή παραδείγματα

Δυσκολίες στην κατανόηση (σε σημασιολογικό και σε πραγματολογικό επίπεδο)

Τα στοιχεία που σηματοδοτούν την αναγνωστική κατανόηση ενός κειμένου είναι τα εξής:

  • Ανάπτυξη του λεξιλογίου. Το πλούσιο λεξιλόγιο ενισχύει την αναγνωστική κατανόηση, άρα η λεξιλογική κατανόηση θα πρέπει να θεωρηθεί πρωταρχικός παράγοντας αξιοποίησης οποιασδήποτε διδακτικής μεθοδολογίας.

  • Κυριολεκτική κατανόηση. Αναφέρεται στη δεξιότητα του μαθητή να ανακαλεί πληροφορίες που εκφράζονται με σαφήνεια μέσα στο κείμενο, να βρίσκει την κεντρική ιδέα, τις σημαντικές λεπτομέρειες και τη χρονική σειρά των γεγονότων.

  • Ερμηνευτική κατανόηση. Αφορά την αλληλεπίδραση του κειμένου με τον αναγνώστη, καθώς αυτός συνδέει τις νέες γνώσεις με τις σχετικές προϋπάρχουσες. Στη φάση αυτή ο μαθητής κάνει υποθέσεις για την εξέλιξη της ιστορίας, μέσα από ερωτήσεις αιτίας ? αιτιατού.

  • Κριτική κατανόηση. Μέσα από τις εμπειρίες του, γνώσεις και αξίες ο μαθητής καλείται να εκφράσει κρίσεις για την ιστορία, τους χαρακτήρες ή τις προθέσεις του συγγραφέα.

  • Αντανάκλαση ? αποτίμηση. Αφορά τη συνδιαλλαγή του αναγνώστη με τον συγγραφέα και τη στροφή από το κείμενο στον εσωτερικό κόσμο του μαθητή, ο οποίος καλείται να κρίνει αν ταυτίζεται με τους χαρακτήρες και τη δράση τους.

 Στρατηγικές αντιμετώπισης των δυσκολιών στην αναγνωστική κατανόηση

  • Καλλιεργείται η σιωπηρή ανάγνωση

Οι μαθητές/ αναγνώστες

  • κάνουν υποθέσεις είτε μέσα από τις συνοδευτικές εικόνες, είτε από τον τίτλο είτε καθώς διαβάζουν

  • κάνουν σύνδεση μ? αυτά που ήδη ξέρουν (προϋπάρχουσες γνώσεις)

  • «μεταφράζουν» το κείμενο (κατανοούν τη χρονική ακολουθία, αναγνωρίζουν το ύφος του κειμένου, αναγνωρίζουν τα συναισθήματα που τους προκαλεί η ανάγνωση ή αυτά των ηρώων).

  • προβλέπουν, υποθέτουν, κρίνουν, αξιολογούν πριν αλλά κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.

Οι εκπαιδευτικοί

  • καλλιεργούμε κίνητρα για την ενεργητική εμπλοκή των μαθητών με το κείμενο.

  • αναπτύσσουμε κίνητρα για τη φιλαναγνωσία

  • αξιολογούμε διαρκώς την αναγνωστική ικανότητα των μαθητών μας.

 

Βιβλιογραφία (για ανάγνωση)

Ελληνόγλωσση

Αναστασίου, Δ. (1998). Δυσλεξία: Θεωρία και Έρευνα, Όψεις Πρακτικής, τόμ. Α?, Θεωρητικά, διαγνωστικά και ερευνητικά ζητήματα, Ατραπός, Αθήνα.

Βοσνιάδου, Στ. (31992). Κείμενα Εξελικτικής Ψυχολογίας, Σκέψη, Β? τόμος, Gutenberg, Αθήνα.

Μαριδάκη ?Κασσωτάκη, Αικ. (2002). Η Διαμόρφωση Συγκεκριμένων Εννοιών, Ψυχολογική Προσέγγιση, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα.

Cook- Gumperz, J. (2008). Η κοινωνική δόμηση του γραμματισμού, Επίκεντρο, Αθήνα.

Fijalkow, J. (1997). Κακοί αναγνώστες, Γιατί; Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Herbert, M. (91998). Ψυχολογικά Προβλήματα της Παιδικής Ηλικίας, Τόμος Α? & Β?, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Ζιώρη, Ελ. (2005). Θεωρίες σχηματισμού συγκεκριμένων εννοιών στο Ψυχολογία: Θέματα Ανάπτυξης και Σχολείου, 12 (2), σσ. 179-194.

Κολιάδης, Εμμ. (2002). Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστική Νευροεπιστήμη και Εκπαιδευτική Πράξη, Δ? τόμος, αυτοέκδοση, Αθήνα.

Κολιάδης, Εμμ. (2002). Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστική Νευροεπιστήμη και Εκπαιδευτική Πράξη, Δ? τόμος, αυτοέκδοση, Αθήνα.

Κολιάδης, Εμμ. (52006). Θεωρίες Μάθησης και Εκπαιδευτική Πράξη, Α?, Β?, Γ? τόμοι, αυτοέκδοση, Αθήνα.

Κολιάδης, Ε., Μυλωνάς, Κ., Κουμπιάς, Ε.Λ. & Βάρφη, Β. (2002). Αυτοαντίληψη και Αναγνωστική Ικανότητα μαθητών Δ΄ τάξης Δημοτικού Σχολείου. Στο Ν. Ζούκης & Θ. Μητάκος (επιμ.), Πρακτικά, 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος, "Ελληνική Παιδαγωγική & Εκπαιδευτική Έρευνα". Ηλεκτρονική έκδοση Πρακτικών Συνεδρίου, Μέρος Γ΄. Αθήνα, Νοέμβριος. www.pee.gr/central.HTM.

Κορντιέ, Α. (1995). Κουμπούρες δεν υπάρχουν. Ψυχανάλυση και σχολική αποτυχία, Ολκός, Αθήνα.

Κωσταρίδου ?Ευκλείδη, Α. (1997). Ψυχολογία της Σκέψης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Μαριδάκη ?Κασσωτάκη, Αικ. (2002). Η Διαμόρφωση Συγκεκριμένων Εννοιών, Ψυχολογική Προσέγγιση, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα.

Μαριδάκη ? Κασσωτάκη, Α. (2005). Δυσκολίες Μάθησης. Ψυχοπαιδαγωγική Προσέγγιση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Μαρκοβίτης, Μ. & Τζουριάδου, Μ. (1991). Μαθησιακές Δυσκολίες, Θεωρία και Πράξη, Προμηθέας, Θεσσαλονίκη.

Μιχελογιάννης Ι.& Τζενάκη Μ. (22000). Μαθησιακές Δυσκολίες, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα.

Παντελιάδου, Σ. (2000). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Papas, C. & Zecher, L. (2008). Αναδομώντας τα κειμενικά είδη του σχολικού γραμματισμού, Επίκεντρο, Αθήνα.

Πολυχρόνη, Φ., Χατζηχρήστου, Χ. & Μπίμπου Ά. (Επιμ.) (2006). Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες ? Δυσλεξία. Ταξινόμηση, αξιολόγηση και παρέμβαση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Πόρποδας, Δ. Κ. (2002). Η Ανάγνωση, αυτοέκδοση, Πάτρα.

Πόρποδας, Δ.Κ. (21997). Δυσλεξία. Η Ειδική Διαταραχή στη Μάθηση του Γραπτού Λόγου (Ψυχολογική Θεώρηση), αυτοέκδοση, Αθήνα.

Pumfrey, P.D. (1997). Ειδική αναπτυξιακή δυσλεξία: Προέλευση, εντοπισμός, αντιμετώπιση, στο Τάφα, Ε. (Επιμ.) Συνεκπαίδευση Παιδιών με και χωρίς Προβλήματα Μάθησης και Συμπεριφοράς, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Siegler, R. (2006). Πώς σκέφτονται τα παιδιά, μετ. Κουλεντιανού, Ζ., επιμ. Βοσνιάδου, Στ., Gutenberg, Αθήνα.

Smith, F. (2006). Κατανοώντας την ανάγνωση, Επίκεντρο, Αθήνα.

Σπαντιδάκης, Ι. (2004). Προβλήματα Παραγωγής Γραπτού Λόγου Παιδιών Σχολικής Ηλικίας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Φλωράτου, Μ. (1996). Μαθησιακές Δυσκολίες κι όχι τεμπελιά, Οδυσσέας, Αθήνα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (για την πρώτη γραφή και ανάγνωση)

Γιαννικοπούλου, Α. (2000). Από την Προανάγνωση στην Ανάγνωση. Οδηγός για γονείς και εκπαιδευτικούς, Καστανιώτης, Αθήνα.

Γιαννικοπούλου, Α. (2001). Το αναγνωστικό προφίλ των νηπίων, στον τόμο Βάμβουκας Μ. ? Χατζηδάκη Α. (επιμ.), Μάθηση και Διδασκαλία της Ελληνικής ως Μητρικής και ως Δεύτερης Γλώσσας, Πρακτικά Συνεδρίου (Ρέθυμνο, 6 ? 8 Οκτωβρίου 2000), τόμος Α΄, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Σχολής Επιστημών Αγωγής Πανεπιστημίου Κρήτης, σ. 1165-178, Ατραπός, Αθήνα.

Ehri, C., Linea, Α. (1987). Μαθαίνω να Διαβάζω και να Γράφω, Journal of Reading Behavior, Vol. XIX, No 1.

Κόκου, Ν., Κωνσταντοπούλου, Χ., Ρόζη, Μ. & Σύφαντος, Ν. (1996). Μαθαίνουμε να διαβάζουμε διαβάζοντας και να γράφουμε γράφοντας: ένα πείραμα σε ένα σχολείο της Αθήνας. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, τεύχ. 38, Αθήνα.

Cinieri, M. (1998). Η ανάγνωση πριν την ανάγνωση, στο Βαρνάβα ? Σκούρα, Τζ. (επιμ.), Το παιδί και η γραφή. Μια σχέση κλειδί για τη δια βίου μάθηση. Η δομητική προσέγγιση της γραπτής γλώσσας, πρακτικά διήμερου σεμιναρίου, Θεσσαλονίκη, 2 και 3 Δεκεμβρίου 1996, μτφρ. Κορτέση - Δαφέρμου, Χ., Μαυρακάκη, Ελ., σ. 102-111, Α.Π.Θ. / Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα.

Κωστούλη, Τ. (1997). Κοινωνικό Περιβάλλον, Κειμενικές Δεξιότητες και Σχολική Επίδοση, ΓΛΩΣΣΑ, Τεύχ. 41, Αθήνα.

Κωστούλη, Τ. (2001). Η διδασκαλία ως επικοινωνιακή διαδικασία διαπραγμάτευσης γνώσεων: Οι επιπτώσεις από τη διεύρυνση της επικοινωνιακής ικανότητας των παιδιών, στον τόμο Βάμβουκας Μ. ? Χατζηδάκη Α. (επιμ.), Μάθηση και Διδασκαλία της Ελληνικής ως Μητρικής και ως Δεύτερης Γλώσσας, Πρακτικά Συνεδρίου (Ρέθυμνο, 6 ? 8 Οκτωβρίου 2000), τόμος Α΄, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Σχολής Επιστημών Αγωγής Πανεπιστημίου Κρήτης, σ. 179-188, Ατραπός, Αθήνα.

Dombey, H. & Meek Spencer, M. (επιμ.) (1995). Πρώτη Ανάγνωση και Γραφή. Συνεργασία Σπιτιού ? Σχολείου ? Παιδιού. Ευρωπαϊκές Εμπειρίες, μτφρ. Δεληγιάννη, Μ., Μεταίχμιο, Αθήνα.

Ong, W. (1997). Προφορικότητα και Εγγραμματοσύνη, μτφρ. Χατζηκυριάκου, Κ., Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο.

Παπαδοπούλου, Σ. (2000). Η Ολική Γλώσσα στη Διδακτική της Γλωσσικής Έκφρασης για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Τυπωθήτω, Δαρδανός, Αθήνα.

Παπάς, Α. (1995). Διδακτική Γλώσσας και Κειμένων ? Πρώτη Ανάγνωση και Γραφή ? Αναδυόμενη Ανάγνωση και Γραφή, τόμοι Α΄, Β΄, αυτοέκδοση, Αθήνα.

Παπούλια ? Τζελέπη, Π. (επιμ.) (2001). Ανάδυση του Γραμματισμού. Έρευνα και Πρακτική, Καστανιώτης, Αθήνα.

Spiegel, L.D. (1992). Συνδυασμός της Ολικής Προσέγγισης της Γλώσσας με τη Συστηματική Άμεση Διδασκαλία. The Reading Teacher, Vol. 46, No 1, September 1992

Τάφα, Ε. (2001). Ανάγνωση και Γραφή στην Προσχολική Εκπαίδευση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Χαραλαμπόπουλος, Αγ., Χατζησαββίδης, Σ. (1997). Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας: Θεωρία και πρακτική εφαρμογή, Κώδικας, Θεσσαλονίκη.

Χατζησαββίδης, Σ. (2001). Η διδασκαλία της δομής της γλώσσας και το Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών της Ελληνικής Γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο, στον τόμο Βάμβουκας Μ. ? Χατζηδάκη Α. (επιμ.), Μάθηση και Διδασκαλία της Ελληνικής ως Μητρικής και ως Δεύτερης Γλώσσας, Πρακτικά Συνεδρίου (Ρέθυμνο, 6 ? 8 Οκτωβρίου 2000), τόμος Α΄, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Σχολής Επιστημών Αγωγής Πανεπιστημίου Κρήτης, σ. 153-164, Ατραπός, Αθήνα.

Χατζησαββίδης, Σ. (2002). Δομή, Επικοινωνία, Είδη Λόγου και Γραμματισμός στα Νέα Προγράμματα Σπουδών Γλωσσικής Διδασκαλίας στο Δημοτικό Σχολείο, ΓΛΩΣΣΑ, τεύχ. 54, σ. 54-62.