(Εισήγηση που παρουσιάστηκε στο πρόγραμμα «Ειδική Αγωγή», που υλοποιεί το εργαστήριο Λογοθεραπείας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Ε.Κ.Π.Α., 2012)

---

 

 1.Είδη Μαθησιακών Δυσκολιών

   1.1 Διαταραχές στο λόγο

Οι μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζονται συχνότερα ως διαταραχές στο λόγο. Οι διαταραχές αυτές διακρίνονται σε εκείνες που σχετίζονται με προβλήματα στην πρόσληψη και αντίληψη των πληροφοριών του λόγου και σ? αυτές που σχετίζονται με αδυναμίες στην έκφραση του λόγου. Σ? αυτό το κείμενο θα παρουσιάσουμε μόνο εκείνες τις διαταραχές που μπορεί να συναντήσουμε συχνότερα στη σχολική τάξη.

 

 

1.11 Δυσλαλία

Η διαταραχή αυτή αφορά την προφορική έκφραση του λόγου και σχετίζεται με προβλήματα φώνησης μετά το 4^ο με 5^ο έτος της ηλικίας του παιδιού, όταν έχει πλέον «ξεκαθαρίσει» η ομιλία του παιδιού. Η δυσλαλία μπορεί να αφορά ένα γράμμα ή πολλά γράμματα ή φθόγγους. Ανάλογα με το φθόγγο που λείπει ή προφέρεται λανθασμένα, η δυσλαλία παίρνει διάφορα ονόματα, όπως σιγματισμός για το ?σ?, ρωτακισμός για το ?ρ?, δελτακισμός για το ?δ? κ.ά. Στη δυσλαλία υπάρ­χουν και αναγραμματισμοί ή και παραλείψεις συλλαβών από μια λέξη.

1.12 Δυσαρθρία

Πρόκειται για διαταραχή στην άρθρωση, η οποία οφείλεται σε κακό συντονισμό των οργάνων φώνησης (λάρυγγας, στόμα, γλώσσα).

1.13 Επιλεκτική αλαλία

Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία διαθέτουν την ικανότητα της ομιλίας, αλλά για κάποιο λόγο παρουσιάζουν μερική αποφυγή του λόγου. Τα παιδιά αυτά συνήθως μιλούν όταν βρίσκονται στο οικογενειακό τους περιβάλλον, ανάμεσα σε οικεία πρόσωπα, αλλά δε μιλούν στο σχολείο ή σε παρέες συνομιλήκων.

1.14 Αναγραμματισμός ή δυσγραμματισμός

Η διαταραχή αυτή σχετίζεται με το συντακτικό ? μορφολογικό επίπεδο της γλώσσας. Το παιδί δεν μπορεί να σχηματίσει προτάσεις στον προφορικό και γραπτό λόγο, οι οποίες να είναι σωστές από γραμματικής και συντακτικής άποψης. Η δυσκολία αυτή μπορεί να εμφανίζεται και μόνη της ή να συνυπάρχει με άλλες διαταραχές όπως η δυσλαλία και παρουσιάζει τρεις διαβαθμίσεις:

• Η βαριά μορφή (αγραμματισμός), η οποία παρουσιάζεται σε νοητικές καθυστερήσεις ή βαριές εγκεφαλικές βλάβες.
• Η μέση μορφή, κατά την οποία το παιδί μπορεί να επαναλάβει σχετικά σωστά μικρές προτάσεις.
• Η ελαφριά μορφή, κατά την οποία το παιδί δεν κάνει λάθη στο σχηματι­σμό των μικρών προτάσεων, αλλά δυσκολεύεται στη σύνταξη, στην κλίση και στη χρήση των άρθρων στις πιο σύνθετες προτάσεις.

1.15 Καθυστέρηση του λόγου

Υπάρχουν διαταραχές οι οποίες παρουσιάζονται σαν μια γενικότερη καθυστέρηση στην αντίληψη, την επεξεργασία και την έκφραση του λόγου, η οποία συχνά συνοδεύεται κι από άλλες νευροψυχολογικές διαταραχές.

1.2  Διαταραχές Σχολικών Δεξιοτήτων

1.2.1 Αναπτυξιακή Διαταραχή της Ανάγνωσης

Οι δυσκολίες αυτές περιλαμβάνουν προβλήματα στην αποκωδικοποίηση, στην ορθογραφία, στη γραμματική ή και στην κατανόηση (Παντελιάδου, 2000).

1.2.11 Δυσλεξία

Η δυσλεξία αποτελεί την πιο μελετημένη μορφή μαθησιακών δυσκολιών και αφορά τη δυσκολία στην παραγωγή γραπτού λόγου. Είναι η κατάσταση κατά την οποία το παιδί αποδίδει στην ανάγνωση κάτω από το επίπεδο που αντιστοιχεί στο νοητικό του δυναμικό και στην επίδοσή του στ? άλλα μαθήματα (Μαρκοβίτης & Τζουριάδου, 1991). Τα χαρακτηριστικά του δυσλεξικού παιδιού σε επίπεδο κατάκτησης της ανάγνωσης και σε ένα δεύτερο επίπεδο της γραφής και της ορθογραφίας είναι τα εξής:

• προσθέτει ή/και αφαιρεί γράμματα, συλλαβές, λέξεις
• μπερδεύει γράμματα που μοιάζουν οπτικά (το ?o? με το ?α?, το ? β? με το ?δ? κ.ά)
• συγχέει γράμματα που μοιάζουν ακουστικά (το ?β? με το ?φ?, το ?τ? με το ?π?)
• αναστρέφει γράμματα ή συλλαβές ή γράφει γράμματα και λέξεις με καθρεφτική γραφή
• επαναλαμβάνει γράμματα, συλλαβές, λέξεις
• παρουσιάζει προβλήματα τονισμού και στίξης
• χάνει τη «σειρά» καθώς διαβάζει
• έχει συλλαβική αργή ανάγνωση
• κάνει γραμματικά λάθη στις καταλήξεις των ρημάτων, ονομάτων, στα άρθρα, στις παράγωγες λέξεις
• κάνει συντακτικά και σημασιολογικά λάθη· τα παιδιά σχηματίζουν προτάσεις χωρίς σύνταξη και αντικαθιστούν λέξεις με άλλες συγγενικές ή εντελώς άσχετες.

1.2.2 Αναπτυξιακή Διαταραχή της Γραπτής Έκφρασης

1.2.21 Δυσορθογραφία

Η ορθογραφία είναι μια σύνθετη διαδικασία και σχετίζεται με τη γραφή των σκέψεων του παιδιού με ορθό τρόπο, σε σχέση με μια σειρά φωνημικών, μορφολο­γι­κών και γραμματικών κανόνων, με στόχο την επικοινωνία (Μελίστα, 1990). Η ορθο­γραφική δεξιότητα, όπως είναι γνωστό, έχει εξελικτική μορφή. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες στην ορθογραφία κάνουν λάθη που είναι ανάλογα με τα λάθη παιδιών μικρότερης ηλικίας, τα οποία βρίσκονται στο ίδιο στάδιο ανάπτυξης ορθο­γραφικής δεξιότητας.

1.2.22 Αγραφία ? Δυσγραφία ? Κακογραφία

Η αγραφία είναι η απώλεια της αποκτημένης γραφής, η οποία διαφέρει αν εμφανιστεί σε παιδιά ή σε ενήλικες. Αν εμφανιστεί σε παιδιά ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα για επανοικοδόμηση και η βλάβη πολλές φορές επανορθώνεται.

Η δυσγραφία είναι μια δυσκολία στην εκμάθηση της γραφής ή ατελής κατάκτησή της.

Η κακογραφία είναι μια διαταραγμένη εξωτερική έκφραση της γραφής, η οποία συχνά παρατηρείται και σε παιδιά με έντονες διαταραχές της συμπεριφοράς, ψυχώσεις κ.ά. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις μπορεί να οφείλεται σε καταπιεσμένη αριστεροχειρία, σε τραυματισμούς στα χέρια ή στα νεύρα.

2. Μαθητές με προβλήματα παραγωγής γραπτού λόγου

Στα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μαθητές, αφορούν κυρίως διαταραχές στο γραπτό και προφορικό λόγο.

Οι μαθητές που παρουσιάζουν δυσκολία στην ορθογραφία μπορούν, μέσα από εξατομικευμένες μεθόδους αντιμετώπισης της δυσορθογραφίας, να βελτιωθούν σε σημαντικό βαθμό. Ενδεικτικά και επιγραμματικά κάποιες τέτοιες μέθοδοι είναι οι εξής:  

• Διδασκαλία βασισμένη σε κανόνες και στη γενίκευσή τους
• Μέθοδοι μίμησης ορθογραφίας ενός προτύπου
• Να δίνεται ο απαραίτητος χρόνος για να ανακαλέσουν τους ορθογραφικούς κανόνες
• Διαμεσολάβηση των συμμαθητών και αλληλοδιδασκαλία
• Να υπάρχουν πάγιες ή μεταβαλλόμενες λίστες λέξεων
• Χρήση της μεθόδου «Αντίγραψε ? κάλυψε ? σύγκρινε»
• Αυτοδιόρθωση
• Χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή
• Αυτοερωτήσεις

Οι Τεχνικές Ορθογραφίας που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός είναι:

• Κατάλογος σχετικών λέξεων
• Ατομικό λεξικό
• Πολυαισθητηριακή τεχνική εκμάθησης της ορθογραφίας
• Τεχνική του βρεγμένου σπόγγου
• Τεχνική της κατασκευής λέξεων
• Δυναμικός κατάλογος
• Κατάλογος των συχνότερα χρησιμοποιούμενων λέξεων

Μια άλλη δυσκολία με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι μαθητές με διαταραχές στο γραπτό λόγο είναι η ανάπτυξη και κατανόηση του λεξιλογίου. Οι στρατηγικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός για την αντιμετώπισή της συνίστανται στο να:

• αναζητούν το ιδιαίτερο νόημα μιας καινούργιας λέξης
• επεκτείνουν τη χρήση της
• αναζητούν συνώνυμα
• διδάσκονται οι σημαντικότερες λέξεις για την κατανόηση του κειμένου
• αναγνωρίζουν τις πολλαπλές σημασίες μιας λέξης με βάση το περιεχόμενο
• διδάσκονται οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες λέξεις
• συνδέονται με την προϋπάρχουσα γνώση
• ζητάμε τη σημασία τους γραπτά και να συγκρίνουμε τις απαντήσεις

Τέλος, όσον αφορά την κατανόηση του κειμένου οι στρατηγικές που μπορεί να ακολουθήσει ο εκπαιδευτικός είναι:

• η κατανόηση του σκοπού της ανάγνωσης
• η διατύπωση υποθέσεων
• η σύνδεση με προηγούμενες πληροφορίες
• η γραπτή παρουσίαση του βασικού λεξιλογίου
• η διαμόρφωση εννοιολογικών χαρτών
• η δημιουργία αναλογιών και οπτικών εικόνων
• ο προσανατολισμός στις χρήσιμες πληροφορίες
• ο έλεγχος του βαθμού κατανόησης
• η αλληλεπίδραση με το κείμενο
• η δημιουργία περίληψης

Ασφαλώς οποιαδήποτε παρέμβαση πρέπει να βρίσκει σύμφωνο το μαθητή, διαφορετικά ο εκπαιδευτικός θα έχει διαφορετικά αποτελέσματα από αυτά που προσδοκά. Εάν ο μαθητής δεν είναι πεπεισμένος για την αναγκαιότητα της εφαρμο­γής μιας στρατηγικής, είναι πιθανόν να νιώσει απογοήτευση, άγχος, να αναπτύξει αρνητική στάση απέναντι στη διδασκαλία και να αμφιβάλλει για την αποτελεσματι­κότητά της. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να διαταραχθούν οι σχέσεις του με τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές του (Bain, 1991).

 

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Αναστασίου, Δ. (1998). Δυσλεξία: Θεωρία και Έρευνα, Όψεις Πρακτικής, τόμ. Α?, Θεωρητικά, διαγνωστικά και ερευνητικά ζητήματα, Ατραπός, Αθήνα.

Βοσνιάδου, Στ. (³1992). Κείμενα Εξελικτικής Ψυχολογίας, Σκέψη, Β? τόμος, Gutenberg, Αθήνα.

Fijalkow, J. (1997). Κακοί αναγνώστες, Γιατί; Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Κολιάδης, Εμμ. (⁵2006). Θεωρίες Μάθησης και Εκπαιδευτική Πράξη, Κοινωνικογνωστικές Θεωρίες, Β? τόμος, αυτοέκδοση, Αθήνα.

Κολιάδης, Εμμ. (2002). Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστική Νευροεπιστήμη και Εκπαιδευτική Πράξη, Δ? τόμος, αυτοέκδοση, Αθήνα.

Κωσταρίδου ?Ευκλείδη, Α. (1997). Ψυχολογία της Σκέψης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Κωσταρίδου - Ευκλείδη, Α., 2005. Μεταγνωστικές διεργασίες και Αυτορρύθμιση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Μαριδάκη ?Κασσωτάκη, Αικ. (2002). Η Διαμόρφωση Συγκεκριμένων Εννοιών, Ψυχολογική Προσέγγιση, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα.

Μαριδάκη ? Κασσωτάκη, Α. (2005). Δυσκολίες Μάθησης. Ψυχοπαιδαγωγική Προσέγγιση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Μαρκοβίτης, Μ. & Τζουριάδου, Μ. (1991). Μαθησιακές Δυσκολίες, Θεωρία και Πράξη, Προμηθέας, Θεσσαλονίκη.

Μελίστα, Α. (1990). Η Διδασκαλία της Γραφής και της Ορθογραφίας στο Δημοτικό Σχολείο, στο Τα Εκπαιδευτικά, 18-19, 172-180.

Μιχελογιάννης Ι.& Τζενάκη Μ. (²2000). Μαθησιακές Δυσκολίες, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα.

Παντελιάδου, Σ. (2000). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Πολυχρόνη, Φ., Χατζηχρήστου, Χ. & Μπίμπου Ά. (Επιμ.) (2006). Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες ? Δυσλεξία. Ταξινόμηση, αξιολόγηση και παρέμβαση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Πόρποδας, Κ., 1996. Γνωστική Ψυχολογία, Η Διαδικασία της Μάθησης, Τόμος 1, αυτοέκδοση, Αθήνα.

Πόρποδας, Δ.Κ. (²1997) Δυσλεξία. Η Ειδική Διαταραχή στη Μάθηση του Γραπτού Λόγου (Ψυχολογική Θεώρηση), αυτοέκδοση, Αθήνα.

Πόρποδας, Δ. Κ. (2002). Η Ανάγνωση, αυτοέκδοση, Πάτρα.

Πόρποδας, Κ., 2003. Η Μάθηση και οι δυσκολίες της (Γνωστική Προσέγγιση), αυτοέκδοση, Πάτρα.

Siegler, R. (2006). Πώς σκέφτονται τα παιδιά, μετ. Κουλεντιανού, Ζ., επιμ. Βοσνιάδου, Στ., Gutenberg, Αθήνα.

Σπαντιδάκης, Ι. (2004). Προβλήματα Παραγωγής Γραπτού Λόγου Παιδιών Σχολικής Ηλικίας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Στασινός, Δ. (1993). Μαθησιακές Δυσκολίες Του Παιδιού και Του Εφήβου. Η Εμπειρία της Ευρώπης, Gutenberg, Αθήνα.

Τάφα, Ε. (Επιμ.) (1997). Συνεκπαίδευση παιδιών με και χωρίς Προβλήματα Μάθησης και Συμπεριφοράς. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Φλωράτου, Μ. (1996). Μαθησιακές Δυσκολίες κι όχι τεμπελιά, Οδυσσέας, Αθήνα.