Η ανάγνωση είναι μια γνωστική δαδικασία (Kintsch,1998) η οποία υποστηρίζεται από διάφορες γνωστικές και γλωσσικές λειτουργίες αλλά και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες (οικογενειακούς, περιβαλλοντικούς, εκπαιδευτικούς / διδακτικούς) οι οποίοι δρουν κάποιες φορές ενισχυτικά, ενώ άλλες φορές παρακωλύουν την εκμάθησή της (Πόρποδας, 2003 Hall & Piazza, 2008). Στα πρώτα χρόνια του παιδιού η ανάγνωση γίνεται από τους γονείς ? συνήθως λίγο πριν τον βραδινό ύπνο ? μέσα από σύντομα αφηγηματικά κείμενα (παραμύθια ή σύντομες ιστορίες).
Κύριο χαρακτηριστικό της ανάγνωσης σε αυτή την ηλικία (από το 2ο έως και το 7ο έτος του παιδιού) είναι η πρόσκτηση της απόλαυσης μέσα από το διάβασμα, χωρίς να υποτιμάται η επαφή του παιδιού με τον γραπτό γλωσσικό κώδικα και τη συνειδητοποίηση ότι ο προφορικός λόγος έχει και τη γραπτή του απεικόνιση. Όταν, όμως, οι γονείς, με το ασφυκτικό εργασιακό ωράριο και τον μειωμένο ελεύθερο χρόνο, διαβάζουν στα παιδιά τους, συνήθως μέσα από την άδηλη συμπεριφορά τους «κοινοποιούν» στα παιδιά το άγχος τους ή την κούρασή τους αρκετοί γονείς διαβάζουν κάνοντας μικρά ή μεγαλύτερα διαλείμματα, διευθετώντας παράλληλα και άλλες υποχρεώσεις τους ή αποκοιμούνται πριν από την ολοκλήρωση της ανάγνωσης. Έτσι, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου από την πλευρά των γονέων αποτελεί έναν ανασταλτικό παράγοντα της ανάγνωσης για ευχαρίστηση.
Στα πρώτα αυτά χρόνια της «έμμεσης» ανάγνωσης το παιδί μαθαίνει τη γλώσσα του, δηλαδή κατακτάτα τρία δομικά επίπεδα της γλώσσας, το φωνολογικό, το σημασιολογικό και το συντακτικό επίπεδο. Μέσα από τη φωνολογική επίγνωση το παιδί μπορεί να διακρίνει, να κατανοεί και να παράγει τους συνδυασμούς των ήχων του προφορικού λόγου. Η συντακτική ενημερότητα αναφέρεται στην κατανόηση των δομών των προτάσεων, ενώ μέσα από τη σημασιολογική επίγνωση το παιδί μαθαίνει τη σημασία των λέξεων και των προτάσεων κατ? επέκταση (Πόρποδας, 2003). Μέσα από τη σταδιακή εκμάθηση όλων των επιπέδων της γλώσσας το παιδί μορφοποιεί το λόγο του και κατανοεί αυτά που αρχικά ακούει.
Τα βιβλία με πλούσια εικονογράφηση προτιμούνται τόσο από τους γονείς όσο και από τους εκπαιδευτικούς, ιδιαίτερα στα πρώτα αναγνωστικά χρόνια. Το παιδί ακούει την αφήγηση της ιστορίας και καλείται παράλληλα να παρακολουθεί και τις εικόνες που περιγράφουν με το δικό τους τρόπο την εξέλιξη της δράσης ή άλλες φορές συνεπικουρούν μέσα από ευφυή τεχνάσματα την συνέχιση της ιστορίας (Rose, 1986). Πολλές έρευνες έχουν γίνει για τη σημασία της εικονογράφησης στην αναγνωστική κατανόηση οι οποίες μπορούν να συνοψιστούν σε τρία επίπεδα:
- Η εικονογράφηση βοηθά στην ομαλή μετάβαση από το προαναγνωστικό στάδιο στο αναγνωστικό, στο οποίο αποκτά όλο και μεγαλύτερη έκταση ο γραπτός κώδικας,
- Η πολυεπίπεδη εκμάθηση της ανάγνωσης γίνεται μέσα σε ένα πιο ελκυστικό και πολυαισθητηριακό περιβάλλον και
- Μέσα από την εικονογράφηση προσφέρονται οπτικά ερεθίσματα που μπορούν να βοηθήσου τους αρχάριου αναγνώστες στην πληρέστερη κατανόηση του κειμένου (Rose,1986).
Έντονη κριτική έχει ασκηθεί από αρκετούς ερευνητές (Rose & Furr, 1984; Samuels, 1967; Willows, 1978) η οποία εστιάζεται σε τρεις παραμέτρους:
- Οι πληροφορίες που δίνουν οι εικόνες δεν αναγνωρίζονται ούτε αξιοποιούνται από όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο,
- Τα παιδιά πολλές φορές «χάνονται» μέσα στην εικόνα και δεν εστιάζουν σε συγκεκριμένες πληροφορίες που δίνει το κείμενο και
- Ενοχοποιείται η εικονογράφηση για την αργοπορημένη απόκτηση αναγνωστικών δεξιοτήτων, όπως η αυτόματη αναγνώριση λέξεων.
Μεγάλη σημασία, όμως, έχει, σύμφωνα με άλλες έρευνες (όπως αναφέρονται στον Harber,1983), ο τρόπος με τον οποίο επεξεργαζόμαστε την εικόνα. Γνωστικά οφέλη προκύπτουν όταν η εικόνα αξιοποιείται πριν από την ανάγνωση ενός κειμένου, ζητώντας από το παιδί να κάνει προβλέψεις για την εξέλιξη της ιστορίας, και με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης, όταν το παιδί επιβεβαιώνει ή απορρίπτει τις προβλέψεις που είχε κάνει.
Εν κατακλείδι, αυτό που θα πρέπει να τονιστεί είναι ότι ο συνεργατικός ρόλος του γονέα με το παιδί κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης οφείλει να εστιάζεται στα πλαίσια της αισθητικής απόλαυσης.